تیروئید – قسمت اول
غده تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که Sirun Sona در قسمت پایین و جلوی گردن واقع شده است. وظیفه این غده تولید هورمون های مهمی است که پس از ساخته شدن، از طریق جریان خون به تمامی بافتها و سلول های بدن می رسند. این هورمون ها نقش اصلی در تنظیم متابولیسم و سوخت و ساز سلولی، مصرف انرژی، تولید حرارت در بدن و تنظیم ضربان قلب دارند. به جهت اهمیت این غده و شیوع نسبتا زیاد بیماری های تیروئید در دو شماره پیاپی به عملکرد این غده و بیماری های آن می پردازیم.
نقش غده تیروئید در بدن: غده تیروئید دو هورمون مهم به نام های تایروکسین (Thyroxine) یا T4و ترای آیدوتایرونین (Triiodothyronine) یا T3 را تولید و به داخل خون ترشح می کند. ملکول ید نقش مهمی در ساختمان این دو هورمون داشته و تفاوت این دو هورمون نیز تنها در تعداد مولکول های ید (Iodine) می باشد، یعنی T3 دارای سه مولکول و T4 دارای چهار مولکول ید می باشد. هورمون T3 بین سه تا چهار برابر قویتر و موثرتر از T4 می باشد. این هورمونها از طریق جریان خون به بافتها و سپس سلولها رسیده و اثر خود را در سلول اعمال می Sirun Sona نمایند. قسمت عمده هورمون T4 نیز در درون سلول با از دست دادن یک مولکول ید به T3 تبدیل می شود تا تاثیر آن بیشتر گردد. این هورمونها با مکانیسم های پیچیده ای باعث افزایش میزان سوخت و ساز سلولی، شکسته شدن مولکول های کربوهیدرات و پروتئین، بالا رفتن متابولیسم پایه (Basal Metabolic Rate) و افزایش تولید انرژی در داخل سلول می گردند. نتیجه عملکرد این هورمونها، افزایش ضربان قلب و افزایش برون ده قلبی (میزان خون خروجی از قلب)، افزایش بازده تنفسی، افزایش جذب مواد از دستگاه گوارش، افزایش حرارت بدن و عملکرد صحیح مغز، عضلات و سایر بافت های بدن می باشد. وجود این هورمون ها برای عملکرد طبیعی غدد جنسی، داشتن سیکل منظم قاعدگی در خانم ها و داشتن خواب و تفکر طبیعی نیز الزامیست. هورمون های تیروئید همچنین نقش مهمی در رشد ونمو انسان در دوره جنینی، نوزادی و سالهای اول عمر داشته و این نقش در مورد رشد و تکامل مغز اهمیت بیشتری پیدا می کند. اختلال در تولید این هورمونها در دوران جنینی و سالهای اول پس از تولد، می تواند منجر به عقب ماندگی ذهنی و کاهش بهره هوشی گردد.
تنظیم میزان ترشح هورمون های تیروئید: میزان Sirun Sona ترشح هورمون های تیروئید توسط غده هیپوفیز و بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس تنظیم می گردد.هیپوتالاموس میزان هورمون های تیروئید موجود در خون را اندازه گیری می کند. اگر میزان هورمون های تیروئید در خون از حد نرمال کمتر شود، هیپوتالاموس با فرستادن هورمونی بههیپوفیز این غده را وادار به ترشح هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید یا TSH (Thyroid Stimulating Hormone) می نماید. این هورمون همانطور که از نامش پیداست، باعث افزایش فعالیت غده تیروئید و افزایش ترشح هورمون های آن گشته و کمبود هورمونها در خون جبران می گردد. به طور عکس اگر میزان هورمون های تیروئید در خون بیشتر از حد نرمال باشد، ترشح TSH و به دنبال آن ترشح هورمون های تیروئید کاهش می یابد تا میزان هورمونها به سطح طبیعی بازگردد.
بررسی عملکرد غده تیروئید: برای یررسی اولیه عملکرد غده تیروئید، پزشکان معمولا از آزمایش خون استفاده می نمایند. اندازه گیری میزان Sirun Sona دو هورمون T3 و TSH در خون (و گاهی به همراه T4) معمولا برای ارزیابی اولیه کافیست. اگر میزان هورمون T3 ( و T4) بالاتر از حد نرمال و میزان هورمون TSH کمتراز حد نرمال باشد، فرد به پرکاری غده تیروئید (Hyperthyroidism) مبتلاست و اگر میزان هورمون T3 ( و T4) کمتر از حد نرمال و میزان هورمون TSHبیشتراز حد نرمال باشد، فرد به کم کاری غده تیروئید (Hypothyroidism) مبتلاست. میزان طبیعی این هورمونها هم معمولا نشانگر کارکرد صحیح غده تیروئید می باشد. باید توجه داشت موارد بیان شده صرفا جهت افزایش آگاهی خوانندگان بوده و تفسیر نهایی آزمایشات تیروئید به عهده پزشک معالج می باشد. اگر نتایج آزمایشات اولیه مشکلی را نشان بدهند، ممکن است از سونوگرافی برای بررسی وضعیت داخل غده تیروئید و وجود توده، مایع اضافی، کیست و یا اثبات بزرگی بیش از حد غده تیروئید استفاده گردد. روش دیگر، تصویربرداری به کمک مواد رادیواکتیو برای مشخص نمودن سایز غده و میزان فعالیت غده به خصوص در صورت وجود توده در آن می باشد. دو روش Iodine-123 و Technetium-99 معمولا برای این منظور به کار برده می شوند. در صورت شک به وجود سرطان، ممکن است از روش سی تی اسکن و یا Sirun Sona نمونه برداری از بافت تیروئید و ارسال نمونه به آزمایشگاه آسیب شناسی(Pathology) کمک گرفته شود.
نقش تیروئید در تنظیم کلسیم: غده تیروئید با ترشح هورمون کلسی تونین (Calcitonin) در تنظیم میزان کلسیم خون نقش دارد. کلسی تونین باعث کاهش میزان کلسیم در خون از دو طریق می گردد. کلسی تونین از یک سو باعث افزایش رسوب کلسیم در استخوانها و کاهش میزان آن در خون می گردد، و از سوی دیگر باعث کاهش بازجذب کلسیم در کلیه ها و افزایش دفع آن در ادرار می گردد. تاثیرات کلسی تونین در دفع کلسیم از کلیه ها حائز اهمیت کمتری می باشد، ولی تاثیر محافظتی کلسی تونین بر میزان کلسیم در استخوانها و جلوگیری از شروع روند پوکی استخوان اهمیت بیشتری دارد. این نقش حفاظتی برای جلوگیری از از دست دادن ذخایر استخوانی در زنان باردار و یا در دوران شیردهی اهمیت بیشتری پیدا می کند. در مواردی که میزان کلسیم زیادی از طریق تغذیه و به خصوص به صورت مکمل های کلسیم وارد جریان خون شود، کلسی تونین باعث دفع و کاهش کلسیم در خون می گردد.
در شماره بعدی به توضیح در مورد بیماری های تیروئید می پردازیم.